Ir al contenido

Utahnahuatlahtolli

Īhuīcpa Huiquipedia, in yōllōxoxouhqui cēntlamatilizāmoxtli
Utahnahuatlahtolli
Cenyeliztli Yutanāhuatlahtōlli
Nahuatiltica
Nahuatililli ipal ayāc

In utahnahuatlahtōlli[1] ahnozo utoāztēcatlahtōlli quichīhuah cē tlahtōlli cenyeliztli huel mani Ixachitlān mictlāmpa, īca 2,000,000 tlahtohqueh. Īnelhuayo tlatēctli īpan cequi in huitztlāncihuātlāmpa in Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl ahnozo in mictlāntlāpcopa in Mēxihco, in īmaniliztli īpampa in tlahtohqueh huēyi īnnehnemiliz huehcāuh Ānāhuaccopahuīc tlālli. In tāchcāuh tlahtōlli īpan in Mēxihcatlahtohcāyōtl, in tāchcāuh in Ixachitlān Mictlāmpa, ōcatca in nāhuatlahtōlli cē yutanāhuatlahtōlli.

In tōcāitl utoātēcatlahtōlli neahcualihtolo, īpampa in tōcāitl uto ahmocualli ca ītech in Yūtā tlācatiyān, īhuān in āztēcatl ahmocualli ca ītech in nāhuatlahtōlli, Ic in tlein mocemīxnāhuatia in cualli tōcāitl yutanāhuatlahtōlli.

Neneuhcatiliztli

[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Īpan in yutanāhuatlahtōlli onca cequintin ēpōhualli yutanāhuatlahtōlli, āxcān nemi zanyoh ocachi cequi cēmpōhualli. Motlahtoa īpan Mēxihco, Cōzcatlān, Cuauhtēmallān, Nicānāhuac īhuān Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl.

Tlahtec Neneuhcatiliztli

[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Ītechpa in tlahtec neneuhcatiliztli in yutanāhuacenyeliztli mīximatcaitta ōne huēyi xeliuhcāyōtl: mictlāmpa (in yuta ahnozo xoxone tlaolōlōlli) īhuān occē huitztlāmpa (Sonora ahnozo mēxihcatl tlaolōlōlli). Cequi huitztlāmpa tlahtōlli motlahtoa īpan in Ānāhuac īhuān in mictlāmpa Mēxihco, inoc in mictlāmpa motlahtoa īpan in Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl. In mochi inīn cenyeliztli mochīhua īca chicuēyi tlalōlōlli, nāhui īpan in xoxonexeliuhcāyōtl īhuān nāhui īpan in sonoraxeliuhcāyōtl. In huehcāuh nāhuaxeliuhcāyōtl, āxcān tlachīhua cē tlanitlalōlōlli īpan in sonoraxeliuhcāyōtl.

In cuahuitl Yutanāhuatlahtōlli

Yutanāhuatlahtōlli, Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl
Yutanāhuatlahtōlli: Mēxihco

Neneuhquitlahtōlli īpan in yutanāhuatlahtōlli

[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Tlani moittaltia cequi neneuhquitlahtōlli (cognados) tēpōhualāmatl yutanāhuatlahtōlli ītzalan:

Yutanāhuatlahtōlli
achto-YN Hopi Nāhuatl Huitzol Comanche Papago Pima Yaqui Mayo Raramuri Huarijio Pipil
'īxtelohtli' *pusi pūsi ix- hɨxie pui hehewo vuhi pūsim pūsi busí pusi ish
'nacaztli' *naka naqvu nakas- naka naki nahk naka nakam naka nalá nahka- -nakas
'yacatl' *yaka yaqa yaka- thahk daka yeka yeka aká yahka- -yak
'tēntli' *tɨni mo'a tēn- teni tɨpe chini teni tēni tēni riní -ten
'tlantli' *tamɨ tama tlam- tame tāma tahtami tatami tamim tami ramé tame- -tan
'ātemitl' *'atɨ atem- 'ate a'ati ete ete ehte atimet
'michin' *mutsi mich- musí michin
'tōtōtl' *tsūtu tsiro tōto- tosapiti' churugí chu'ruki tutut
'mētztli' *mītsa mūyau mēts- metsa mïa mashath masadi mēcha mēcha micha mecha metzti
'ātl' *pā' pāhu ā- ha wa'ig bā'am vā'a bā'wí pa'wi at
'tletl' *tahɨ tle- tai ta'i taji tahi na'i tet
'nextli' *nasɨ nex- naxi mahta naposa naposa napisó nahpiso neshti
'tōcāitl' *tekwa tōka- te'ega team tewa riwá tewa -tukay
'cochi' *kotsi kochi- kutsi kohsig kosia koche kōche kochí kochi -kuchi
'īxmati' *māti mati mātia machí machi -ishmati
'itta'1 *pita itta bicha bicha -ita
'itta'2 *tɨwa tuwa mātia ritiwá tewa
'maca' *maka maka makia maka māka -maka
'tlatla' *taha tlatla tai- taya taya rajá taha-
'neh(huatl)' *na'a nu' ni-/no-/na ne ni āni/in inepo/ne/ni inapo nijé nē-/ no'o nu-
'mo-' 'um mo- en am empo empo mujé amo/ mū mu-
'āquin' *'akw hak āk- hakarɨ hedai heri jabē have ābu aka
'' *sim- sūkya sēm xewi sïmï hemako hemak sēun se
'ōme' *wō- lōyom ōme huta waha gohk goka gōi wōyi okuá woka ume
'ēyi' *pahayu pāyom ēyi haika pahi waik baih bikiyá yey
  1. Īpan in Instituto Lingüístico de Verano, quitōcāitia inīn tlahtōlli cenyeliztli iuh tronco yutonahua.
  2. Un reciente consenso considera que el Paiute meridional, el Ute y el Chemehuevi pueden ser considerados como el mismo idioma (Goddard 1996:7; Miller 1983:121; Mithun 1999:539).