Yucatan

NHE

NCH

NHN

Tlahtohcayotl Yucatan Estado de Yucatán
Lema '
Tlacatiyan	Mexihco
Tecuacan	Mérida
Hueyaltepetl	Mérida
Tlaixpayotl - Campa	22,499.95 km2 25
Ancayotl	19°21′15″N 99°37′51″O
Nelihuahcapanca	Tepetl Benito Juárez (216 msnm)
Chanehqueh - Campa - Pozahuacayotl - Campa	37,253,956 chan. 1 663 chan/km² 11
Tlahtolli	Caxtillantlahtolli huan Yucatecatlahtolli
IDN - Campa	0.958 10
PIB - PIB Per Capita	$ 1.812.968 MDD $ 42,325 USD
Tzintiliztli	23 metztli diciembre, 1823
Tecuhtlahtoqueh	{{{Tecuhtlahtoqueh}}}
Tequichihuanimeh	65
UTC	UTC-5
Tlacatocayotl	Yucatecatl
Onohuayan	16
Altepetlahtohcan	125
Nenecuilhuaztli  - USPS  - ISO 3166-2	MX-YUC
Matlatzalantli	yucatan.gob.mx

Yucatan ahnozo Tlahtocayotl Yucatan (Caxtilahtlahtolli: Estado de Yucatán, Mayatlahtolli: U Péetluꞌumil Yucatán). Ce tlahtohcayotl ipan Mexihco ca, altepetl Mérida itecuacan. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica Mexico ayollohco, in huitztlampa ica Campeche huan Quintana Roo, canah tonalquizayampa ica Quintana Roo, huan tonalcalaquiyampa ica Campeche huan in Mexihco ayollohco.

Tlaltocayotl

Zan niman ipampa inon tlahtohcayotl ompa Yucatan tlalyacatl ipan Mexico tlalli, motoca «Yucatan» ompa imayatlahtol, ihtoca caxtillantlahtolcopa Uj yu'uk a t'aan nahuatlahtoltica Mah xitlacaqui yehuan tlahtoah. Huehuecauhtica ipan mayatlahtolli Yucatan, quiza ipan: mayatlahtocopa Ma'anaatik ka t'aan, macehualzazanilli quihtoa ica caxtiltecah, nican inelhuayo pehua ica uj yu'uk- huan in tlahtolli a t'aan tlen ipehualiz huala itechpahuicpa Mah xitlacaqui yehuan tlahtoah.

Occequin tlamatinimeh ihtoa ce chontallahtoltica, motoca Yoko t'an ompa Tabasco tlahtohcayotl (huehuehcauh Onohualco). Tlahtohcantlahtolli ipan Yucatan quihtoah inelhuayo mayatlahtolli.

Occe tlahtolli

• caxtilahtlahtolli: Yucatán
• yucatecatlahtolli: Yúukatan nozo Yucatán

Huehcapatlahtoliztli

In achtotlahtollotl ihuic Yucatān mopohua miequintin xiuhpan icampa, ihcuac onanauh tlālyacatl ihuicpa in hueyatl ipampa hueyi tepozcitlaltetl otlatzotzona inin Tlalticpactli. Inon tlālpan ochanti ipampa achcauhtlācah ihuan miactin tlalyolcah.

Chichen Itzā.

Nicān ce huēyi āltepētoltecayōtl ōtlācati in tlālyacac. In mayatlacah tlen yehhuantin inin tlalpan ica tenyotl ihuicpa tlachihuatlacayotl nohuiyampa Tlalticpactli ihuān Ixachitlān. Ica tlacualyotl ochihualoc ipampa cintli pehualtica, in mayatlacayotl opilhuati iyehyehcoliz tlachiuh quetzalaltepetl quemeh Chichen Itzā, Uxmal, Cabah, Sayil occequintin. Yehhuantin otlatecpanah ce cualli altepetiliztli otepachouh ipampa teopixqueh, teuctin ihuan yaoquizqueh.

Zan niman, in 6 Tlacēnti xiuhpan 1542, altepepan T-Ho’ otlāli in yucatēcatl yancuic āltepānānyōtl quitōznequi Mérida icampa teyotl ihuic Emerita Augusta ipan Extremadura, Caxtillān oāltepētlālilli ipampa Francisco de Montejo de León. Nicān mopohua in caxtilxiuhcahuitl ipan tlālyacatl Yucatān. Zānno oacicoh teopixqui Diego de Landa aquin otlacuiloc Las cosas del Yucatán.

Teucyotl Yucatan.

Ica in Mexihco itemaquixtiliz, in ipanocayoh teucyotl Yucatān cuepa ipampa tlahtocayotl Yucatān ixuihcalilli īpan macuilli altepetiliztli. Yeceh huehcanexatl ica mexihcatl ialtepenanyo otlachiuh ce yucatēcatl imoxexelouhteyolehualiz yeyecouh in Tlacatlahtocayotl Yucatān tlen ahmo ohueliti xi tlachihua icampa mexihcatl yaoquizcayotl. Tlamitica ipampa occe nonotzalicniuhyotl Yucatān ocauh tlacetililli canahpa Mēxihco xiuhpan 1848.

Achtotipan xihuitl nican Yucatān opeuh in tlacacalpolli iyaoyo, ihcuac macehualtlacah oquinextilih itech teyouh in tepehuanimeh; yehhuantin otlaniah tlalli icampa xitlatoca ihuan tepitzin tlatzoyotiltlaxtlahuiztli. In yaotl occequin xihuitl catca ipampa miecquintin altepemaitl ihuan hueyi altepetl ipan tlalyacatl. In xocoyoh altepetl Chan Santa Cruz catca, netequipachililli ipampa hueliti tlapachohualiztli xiuhpan 1901, quenin otlami yaoquizquieh mayatlacah.

Zanno Porfirio Díaz itlapachohualiz, Yucatān oquipix in tenyoh mepixcayotl, in tlanelhuayōtl necuametl quitoznequi mayatlahtolcopa ci, tlein oquipiaya ichtli ic mecatl ihuan occe tlachihualtlamantli ipampa nochitlacah icentlaticpac. Mazqui Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān inic ce tlacohualitini, ipan nacuametl tlalpixcatl in tlaquitcayotl huelitica catca ica milquitqueh, yehhuantin quemeh malli, nican mexihcatl icniuhyaoyotl catca cenca cualli nicpampa yucatecamacehueltin.

Nican tlālpan otlacati in hueyi Felipe Carrillo Puerto, yehhuātl nicpēhua īyucatēcatetenahuatoh, in āquin inic cē cualli tlahtocauh quimauhtili in xiuhpan 1921, in aquin oixnexti in mayachihuatlacayotl, quenin Yucatān ocueponi miac quemeh hueliti ahnozo oceloyotl tlahtocayotl ipan Mēxihco. Axcan nican tlahtocayotl quipia icnoyotl ihuan acualli tequiyotl, auh hueliti miactiyotl ihuan itlazohtlaliz icampa in tlaltlaquitcayotl, yehhuantin yucatēcah ihuic ocachihualli.

Tlalticpacmatiliztli

Inin tlahtocayotl cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica Mexico ayollohco, canahpa in huitztlampa ica Campeche huan Quintana Roo, in tonatih iquizayampa ica Mexico ayollohco huan Campeche tlahtocayotl huan in tonatih icalaquitlampa ica Quintana Roo.

Yoliztli

Yucatan iyoliz hueyi, quipia occe yeyantli. Nican quipia hueyac ixtlahuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa Planicie Yucateca, quipiya atl ipampa atoyatl. Ompa huitztlampa ca Sierra de Ticul itepe ocachi hueyac, Benito Juárez tepeticpac.

No xiquitta Yucatan tlahtohcayotl quipiya chichinimeh yolcameh in tlecuahutli, canauhtli, centzontlahtoleh, huehxolotl, techalotl, oztoatl, ayotochtli, tepocolcoatl, miztli, tochtli, tlacuachin, tlahcomiztli huan epatl.

Teyacanaliztli

Yucatan quipiya caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in Mérida altepetl, tlahtocac tequitini in tlacatzin Omar Fayad in tetlanahuatiani.

Tequitiliztli

Yucatan tequitiliztli tequipanoa ihuicpa tlaquixtilli tlalpixcayotl ica inic ce ichcapixcayotl huan pitzopixcayotl ipan Tlalyacatl Yucatan, noiuhqui inic ome tequipanolli piya ce acalquixohuayan itequipanoliz in ompa Puerto Progreso huan Sisal.

Occequintin yucatecah hueyi tequipanolli in tlalpixcayotl ipan tzapalolli, tzopelacatl, cintli, acintli, camohtli, limaxocotl, ichcatl, nohuan pitzopixcayōtl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, ichcapixcayotl, pipiyolpixcayōtl, inompan coyonimatiliztli tlaquixtilli tliltepoztli huan chalchihuitl.

Nehnemiliztli

Izamal tzacualteocalli.

Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Yucatan tlalyacatl, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa Xolalpan Mérida ipan Merida altepetlahtohcan, playas ipan Puerto Progreso altepetlahtohcan.

Chanehmatiliztli

Ce tlacaliztli itechcopa 3,540,684 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh ca (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh.

Xihuitl	Chanehqueh
2010	3,388,168
2020	3 540 684

Hueyi altepemeh

Tlapohualli	Altepetl	Chanehqueh (2020)	Altepetlahtohcan
1.	Mérida	564 559	Mérida
2.	Kanasín	111 385	Kanasín
3.	Valladolid	104 026	Valladolid
4.	Umán	87 505	Umán
5.	Tizimín	48 422	Tizimín
6.	Puerto Progreso	46 624	Progreso
7.	Ticul	40 508	Ticul
8.	Tekax	38 567	Tekax
9.	Hunucmá	32 238	Hunucmá
10.	Oxkutzcab	30 898	Oxkutzcab

Temachtiliztli

Escuela Superior de Artes de Yucatán.

Ipan Yucatan nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in Escuela Secundaria, noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 97,9 % chanehqueh.

Tlahtohcayotl Yucatan quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah Universidad Autónoma de Yucatán, Colegio de Estudios Universitarios del Mayab. Universidad Pedagógica Nacional, Instituto Tecnológico de Mérida, Escuela Superior de Artes de Yucatán, Universidad Tecnológica Metropolitana, Universidad Nacional Autónoma de México, Universidad Marista de Yucatán huan Universidad del Mayab, ce pani tlamachtiloyan itech Mérida altepeticpac. Ipan Concal cah in Instituto Tecnológico de Conkal.

Tequinemiliztli

Tlaquemitl ipan Yucatan.

Yucatan, ce tlahtohcayotl ica mochi tequinemiliztli; ixquich tlamatocac tequichihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtoliztli in mayatlacameh.

Tlacualiztli

Yucatan, ce tlahtohcayotl ica ixachi tlacualli inin matel Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli, in tlacualli quemeh tamalli, tlaxcalli, xoxocoayoh, pibil, panucho, papazdul, pibipollo, tlapaloctli, ohcequin.

Tequichihualiztli

Yucatan, ce tlahtohcayotl ica mochi calmanaliztli ipan Mexico tlalli; ixquich otlamatocac tequichihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tequitl iyuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli.

Calmanaliztli

Yucatan.

Altepetl Chichen Itzá

Ce tequiyotl itech calmanaliztli ipan Altepetl Vhichen Itzá cah Hueyiteocalli. In teocalli ca ipan altepetlalli ipampa temamatlatl ahcopa, ipan ocachi cuauhtic in teoyotica itepacholiz teocalco; itepanhuan tetelli itech mictlampa canahpa huitztlampa ompa ohcalli ipan hueyic aitualli. Nican quipia ohtli ahcopa huan temamatlatl canahpa hueyic calacohuahyan itech ixteocalco ica ce torre.

Macehualiztli

[[Image:|thumb|200px|Jarana.]] Yucatan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. Nican Chiyapan icihuahuan tlachihuah cuacualtzin tlahmachtli, motenehua ipan caxtilantlahtolcopa bordados huan payotl.

In mitohtli, ce mihtotli ipan Ticul, tlacah huan tlacameh mihtotia tlanahuahquez zan cen cuicayotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. Itlatzohtzonaliz ocachi tenyoh in marimba.

In mitohtli "Mihtotiztli Vaquerias", ilhuitl ipan hueyaithualli iteopan. Noyuhqui quipia Mitohtiztli ipampa pilconetl ipan Ticul altepecalpolli.

Tlatzohtzonaliztli

Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in jarana, teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Nican hueyi tlatzohtzonaliztli in marimba.

Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli

• 2012 - Tlachihualiztli – Chichen Itzá.

Momotlaliztli

In momotlaliztli ipan Yucatan ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo ipan Singuilucan, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli.

Yucatan quipia tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan.

No xiquitta

• Yucatan tlalyacatl
• Mexihco

Amoxtiliztli

• Martínez Baracs, Rodrigo, La perdida Relación de la Nueva España y su conquista de Juan Cano, caxtillāntlahtolcopa , otepoztlahcuiloc ipan Altepetl Mexico, Instituto Nacional de Antropología e Historia, xiuhpan 2006, amatl 40.

Occe necuazaloliztli

Huiquimedia Commons quipia occequin tlahcuilolli

Yucatan itechcopa.

Mexihco

Tlahtohcayotl
Aguascalientes • Altepetl Mexihco • Baja California • Baja California Sur • Campeche • Chihuahua • Chiyapah • Coliman • Cuahuilah • Durango • Guanajuato • Guerrero • Hidalgo • Huaxyacac • Mexihco • Michhuahcan • Morelos • Nayarit • Puebla • Queretaro • Quintana Roo • San Luis Potosí • Sinaloa • Sonora • Tlapachco • Tamaulipas • Tlaxcalah • Veracruz • Xalixco • Yancuic León • Yucatan • Zacatecah
Hueyi altepetl
Ehcatepec • Monterrey • Atemaxac • Cuetlaxcoapan • Tollohcan • Tijuana • León • Tlachco • Altepetl Juárez • Torreón • Tzapopan • Nezahualcoyotl • Mérida • San Luis Potosí • Aguascalientes • Mexicali • Nauhcalpan • Saltillo • Cuauhnahuac • Colhuahcan • Morelia • Chihuahua • Pitic • Chalchiuhcuecan • Tlalnepantlah • Acapolco • Tochtlah Gutiérrez • Durango • Tampico • Cancún • Irapuato • Villahermosa • Tlalquipac • Xalapan • Reynosa • Pachyohcan • Huaxyacac • Tepic • Mazatlan • Altepetl Victoria • Cozcatlan • La Paz • Campeche • Chetumal • Zacatecah • Pachtitlan • Chilpantzinco • Coliman • Tlaxcalah
Ocachi tlahcuilolli
Chanehmatiliztli ipan Mexihco • Huehcapatlahtoliztli ipan Mexihco • Ichimal Mexihco • Ipan Mexihco • Mexihcah • Mexihco tlahtocatlahtoani • Mexihco peso • Mexihco tlacatiyancuicatl • Momotlaliztli ipan Mexihco • Tlacualiztli ipan Mexihco • Tlahtolli ipan Mexihco • Tlaixconaliztli ipan Mexihco