Tlahtohcayotl Mexihco

Nemachiyōtīlli:Toquiliztequitl Nemachiyōtīlli:Tlacatiyan ixeliuhca

Mexihco, Tlahtohcayotl Mexihco nozo Mexihcotlalli (Caxtillantlahtolli: Estado de México, Otontlahtolli: Lēngu M'onda huan Mazahuahtlahtolli: Ts'ibonro). In tlahtocayotl ipan Mexico ca. Tollohcan itecuacan ompa Tlahtocayotl Mexico, quipia 16 onohuayan huan 125 altepecalpolli. Cuaxochtia canahpa mictampa ica Hidalgo huan Querétaro, canahpa huitztlampa no Guerrero, Morelos huan Altepetl Mexico, canahpa iquizayampa no Puebla huan Tlaxcallan canahpa icalaquitlampa no huan Michhuahcan.

Tlaltocayotl[xikpatla | xikpatla itsintlan]

"Mexico" quitoznehqui "Mexihtli" nozo "Mexihtin" huan "-co" zanyeno campa. Quilmach ce aztecatl yaoquizqui in ompa Chicomoztoc. Nozo, ohcequin quihtoa ca zanyeno Metztli ixic, auh ipampa oncan motoca "Mexico".

Axcan Caxtillahtolcopa mohcuiloa "Mexico" iuhqui México; Caxtillantlahtolli mohcuiloa Méjico.

Occe tlahtolli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Mazahuahtlahtolli: Ts'ibonro
Otontlahtolli: Lēngu M'onda

Huehcapatlahtoliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Nican tlalpan ochantili catca 13,000 a.C., achcauhtlacatl amini tlen neminiaya ic xi nextia tlacualli, xochihcualli, yolcameh huan tanelhuayotl. Inin chaneh motenehua Tepexpantlacatl, ce achcauh ochantiaya in America cemantoc tlalli, yehuantin oaminiayah, omichhuayah huan opepeneyah xochicualli. Achtotlacameh toltecatl catca, ce quetzaltlamantli otlachiuh ompa axcan Tequixquiac, in ixcoyametl ipampa quetzcuitlaomitl itechpahuicpa huehuehcauh yolcatl axcan polihuilli (inic ce toltecayoh nonotzalli ipan Mexico). In macehualli ixachitecah ochantih inonqueh tlalpan itech 22,000 a.C. xiuhpan icampa, ochantih quemeh pepenani itech xochihcualli huan amini itechcopa elepantzoyomeh, tlacaxolomeh ohcequin tecuani yolcameh.

In Ixtlahuatl Anahuac ochanti ihuic 800 X.c icampa in chanehqueh motocatia chichimecah ompa Mexico teotlalli mictampa. Yehuantin oquetzqueh ce hueyi altepetl quihtoznequi zatepan xihuitl icampa mexicah mahtel Teotihuahcan. Inin altepetzin tlahcopa altepetihtic in ompa Anahuac ixquich hueyi in iyuh toltecayotl iyehyehcoliz. Teotihuahcan ocalchiuh ic tlaxohtlalmachiyotl ipampa mictlampa canah huitztlampa motocayotia icampa mexicatl Miccaohtli 4 km huehca, iatoya axcan motenenehua San Juan opanoc itech in Tonatih iquiziyampa canahpa icalaquiyampa.

In calli ocachi tenyoh nican, In altepetiliztli, teopantli Quetzalcoatl, Miccaohtli, Tonatih teocalli, Metztli teocalli huan tecpan Quetzalpapalotl; in yuh calpolli Tepantitlah, Tetitlah huan Atetelco ohcequin altepetl Tlalmimilolpan, Xolalpan, Xiuhhuinco, Ocoyacac huan Huapalcalco.

Quipia ohcequin huehcauh altepetzacualli itech otomih tlahtohcayatl motenehua Cuauhmanco, ohce itech matlaltzincatl tlahtocayotl in ompa Tollohcan quemeh Teotenanco, Iztapan huan Calixtlahuahcan huan chichimecatlahtocayotl in ompa Tetzcohco, oaltepetlati ohcequin altepetl Tetzcohco, Huexotlah, Acaquilipan huan Teuctzinco huan Tlalpacoyan.

In xiuhpan 1430 ihcuac mexicah oquipololohqueh Ixtlahuacan Anahuac oaltepetlali ohcequintin altetepetzacualli in ompa Malinalco, Tenayohcan, Tlalnepantlah, Nauhcalpan, Ahcozac huan Chimalhuahcan. Nochi tlalli otlapachouh ipampa mexicah iximpa in Xaltocan atezcatl, Tetzcohco atezcatl huan Tzompanco atezcatl.

Yancuic España[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Caxtiltecah oquipololoh mexicatl hueyitlahtocayotl in xiuhpan 1523, in San Francisco teopixqueh otlapehualtih in teomachtiliztli canahpa macehualtin, ahquihuantin aquinqueh otlaquetzqueh in teocaltzacualli quemeh San Luis Obispo Tlalmanalco, Teopixqui Diego de Velázquez ocalti teopantli ipan Oztoticpac motenehua San Miguel Chalman in xiuhpan 1683, altepemaitl quenin aztecah oteotih huehuehcauh teteoh. In caxtiltecah teopixqueh otlaixpololoh huehuehcauh teteopantli huan yehuantin yancuic teocalli ipan inionqueh. Zantepan xiuhpan oacicoh San Agustín Teopixqueh, yahuan ocalticoh San Agustín teocaltzacualli ipan Acolman, huan San Ignacio teopixqueh otlaquetzqueh Teocaltzacualli Tepotzohtlan noyuhqui aohcalli. Nican oquipiaya hueyi amatlahcuiloh ihuic caxtillantlahtolli itoca Sor Juana Inés de la Cruz ochanti ipan San Miguel Nepantlah atzalan tletepetl Iztaccihuatl huan Popocatepetl. Yehuatl hueyi cihuatl cenca cuayolomatini.

Caxtiltecah ocaltih miactin caltequitl nochi tlalpan, nican opixcayiti neucmetl tlapixcayotl, tlayolpixcayotl, xocomecapixcayotl, huan nic cuacuauhpixcayotl. Millacameh oicnoti icpampa reformas borbónicas ihuicpa Yancuic España ipan nahuatilli in 26 metztli diciembre xiuhpan 1804. La guerra de independencia ococotona in tlalli huan milpixcayotl, caxtiltecah otlachiuh in provincia Mexihco ica tepitizin altepetlalpan.

Tlacaxoxouhcayotl[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Ihcuac Yancuic España tlacaxoxoxuhqui itech España, otlapeuh in tlahtocayotl Mexico in xihuitl 2 metztli marzo 1924, Altepetl Mexico itecuacan icampa inic chicome nahuatilli itech mexicatl iamoxnahuatil. In xiuhpan 1825 Tetzcohco itecuacan ocatca, in 15 metztli agosto 1830 Tollohcan itecuacan ocatca. ialtepeuh Acapolco, Apan, Atocpan, Cimapan, Cuauhnahuac, Cuauhtitlan, Cuauhtlan, Chalco, Chilapan, Huexotlah, Hueyichiyapan, Ixtlahuahcan, Mexico, Otompan, Temazcaltepec, Tetzcohco, Tlachco, Tlalnepantlah, Tollan, Tollantzinco, Tollohcan, Tzacualtipan, Tzompanco, Xilotepec, Yauhtepec huan Zoltepec.

Inic ce ixeliuhcayoh ihuic Tlahtocayotl Mexico, 1832 icampa xi tlachihua Altepetl Mexico, ixexeliuh in altepetiliztli Xochimilco, Iztacalco, Iztapalapan, Coyohuahcan, Tlahuac, Cuauhximalpan, Azcapotzalco huan zanno Tlalpan xiuhpan 1835. Luego inic ome ixeliuhcayoh ihtic xi tlachihua Tlahtocayotl Guerrero, ixeliuhca in altepetiliztli Acapolco, Tlachco ihuan Chilapan, inic yei ixeliuhcayo ic xi tlachihua Tlahtocayotl Hidalgo, ixexeliuh in altepetiliztli Tollan, Tollantzinco, Apan, Atocpan, Huexotlah, Hueyichiyapan, Cimapan huan Tzacualtipan; in altepetiliztli Calpolalpan ihtic Tlahtocayotl Tlaxcallan huan último inic nahui ixeliuhcayo ic xi tlachihua Tlahtocayotl Morelos, ixexeliuh in altepetiliztli Cuauhnahuac, Yauhtepec huan Cuauhtlah.

Tlalticpacmatiliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Querétaro	Hidalgo	Hidalgo
Michhuahcan		Tlaxcallan huan Puebla


Guerrero	Altepetl Mexico huan Morelos	Morelos

Tlahtocayotl Mexico cuaxochtia in mictlampa ica Hidalgo huan Querétaro, in huitztlampa ica Guerrero, Morelos huan Altepetl Mexico, canahpa iquiziyampa ca Puebla huan Tlaxcallan in icalaquitlampa ica Michhuahcan. In Tlahtocayotl Mexico itlaixpayo quipia 21,355 Km².

Tepeliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Mexico ca ce tepetlatic tlalli. In Eje Volcánico Transversal. In Popocatepetl tletepetl ahciqui ahcopa in Mexico tlahtocayotl, Morelos huan Puebla. Achi ahuic ipalax in metztli octubre 15, 2000 xihuitl. Iztaccihuatl, itoca ce tletepetl ahciqui ahco in Tlahtocayotl Mexico ihuan Puebla. Chiucnauhtecatl, tletepetl ahciqui Matlaltzinco onohuayan.

Yeyantli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Tlahtocayotl Mexico quipia miaquin yeyantli xiuhpan. Nican yeyantli ahneneuhqui mochi Mexico tlalli, inon tlahtocayotl ica yeyantli ica miaquin tepemeh, in xopantlan ahmo quiyahuitl ica ixachi tonayoh ipan ahcopa temperatura. Nican Tlahtocayotl Mexico huacqui huan tepeyohcan ica chicahuac ehcatl itech Lerma atoyatl ipampa cuauhtlah Sierra de las Cruces in ompa Ocoyacac. Nochipa tepetlampa quipia miac cuauhtlah cepayauhtic. In Mexica tlahtocayotl ica Michhuahcan, Altepetl Mexico huan Morelos in ixtlahuatl ca, ce yeyantli cenca tepeyohtic in Nantepetlah Calaquiyampa huan in Sierra Nevada, tlen atlacomolli quipiya ixachi atl atemoctli iuhcayotl huan Gran Canal ipan tlilatl itechpahuic Altepetl Mexico.

Yoliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Mexico iyoliz hueyi, quipia ohce yeyantli. Nican quipiya hueyac tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa Mexico Teotlalli, quipia atl ipampa atoyatl. Ompa mictlampa ca Sierra Chincua huan Eje Volcánico Transversal.

No xiquitta Mexico tlahtocayotl quipia miequin yolcameh; in totomeh: tlecuahutli, canauhtli, centzontlahtoleh, huehxolotl, cuauhtli, tzopilotl, centzontli, tepocolcoatl, cuauhcuetzpalin, axolotl; ihuan chichinimeh, in coyotl, mapachtli, ocelotl, ayotochtli, techalotl, oztoatl, miztli, tochtli, tlacuachin, tlahcomiztli huan epatl.

Yoliztli itechcopa Mexico

Epatl	Miztli	Techalotl	Tlacuachin	Oztoatl

Huehxolotl	Tepocolcoatl	Ayotochtli	Coyotl	Cuauhcuetzpalin

Acer saccharinum	Nohpalli	Teoacomitl	Cylindropuntia imbricata	Ocotl

Teyacanaliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Mexico quipia caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan ipan Tollohcan altepetl, tlahtocac tequitini in tlacatzin Alfredo del Mazo Maza in tetlanahuatiani.

Tetlanahuatiani	Cahuitl
Enrique Peña Nieto	2009-2011
Eruviel Ávila Villegas	2011-2017
Alfredo del Mazo Maza	2017-2023

Tequitiliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Mexico ce tlahtocayotl ipan Mexico. Tlapixcayotl ipan Hidalgo ca cintli, zacacintli, zapalotl, xalchocotl, ahuacatl, pahuatl, lalaxtli, xitomatl, miltomatl, tlalcamohtli, xonacatl, xocomecatl, ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl.

Mexico tlahtocayotl nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altemaitl.

Chanehmatiliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Ce tlacaliztli itechcopa 3,540,684 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh ca (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh.

Xihuitl	Chanehqueh
2010	3,388,168
2020	3 540 684

Tlapohualli	Altepetl	Chanehqueh (2020)	Tecuhyotl
1.	Houston	564 559	Harris
2.	San Antonio	111 385	Bexar
3.	Dallas	104 026	Sandoval
4.	Forth	87 505	Santa Fe
5.	Forth Worth	48 422	Chaves
6.	El Paso	46 624	San Juan
7.	Austin	40 508	Lea
8.	McAllen	38 567	Curry
9.	Carlsbad	32 238	Eddy
10.	Brawnville	30 898	Otero

Tlamachtiliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

In tlahtohcayotl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in Escuela Secundaria, noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 86,52 % chanehqueh.

Tollohcan, in tecuacan, quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah Universidad Autónoma del Estado de México, Universidad del Valle de México, UNITEC, ce pani tlamachtiloyan itech tlacatiyan, ITESM Campus Toluca, occequin.

Ehcatepec altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah Universidad Autónoma del Estado de México Campus Ecatepec, Unitec Ecatepec, ce pani tlamachtiloyan itech Ehcatepec altepeticpac.

Tequinemiliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Mexico ce tlahtocayotl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihualiztli ipan Mexico tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iyuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtoliztli.

Tequichihualiztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Tlahtocayotl Mexico ce altepetl ica mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac toltecayotl in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli.

Mitohliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

In mitohtli, ce mihtotli ipan Malinalco, tlacah ihuan cihuah mihtotia tlanahuahquez zan cen cuicayotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli.

In mitohtli "Chinelo", ilhuitl ipan hueyaithualli Malinalco iteopan. Noyuhqui quipia Charro de Abolengo ipan Nezahualcoyotl, Iztacalco huan Chalco altepecalpolli.

Mitohtiztli
Danza de los Viejos de Corpus ipan Temazcaltzinco.
Danza de los Santiagueros ioan Tzompanco.
Danza de los Chinelos ipan Malinalco.
Contradanza de las Varas ipan Tequixquiac.
Danza de los Concheros ipan Amaquemecan.
Danza de los Arrieros ipan Ocoyoacac.

Tlatzohtzonaliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Miac tlatzohtzonaliztli cah inin altepemeh iuhqui banda, cumbia, balada ahnozo tlatlamantic.

Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

1987 – Tlachihualiztli – Teotihuahcan
1987 – Yoliztli – Reserva de la Biósfera de Serra Chincua

Momotlaliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

In momotlaliztli ipan Mexico ca ipampa neicxitapayolhuiliztli, chiquiuhtapayolhuiliztli, omalacapainaliztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo ipan Huitzquillocan, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli.

Mexico tlahtocayotl quipiya tlamahuichihuanih ipan momotlaliztli quemeh: xopatiliztli ipan Estadio Nemesio Díez, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan.