Nawatlahtolli

Nawatlahtolli
Tlanohnotzaliztli
Motlahtoa ipan	Mexko; Nemachiyōtīlli:USA
Tlatectli	Inintzalan 400 achtomeh (Ethnologue, 2013)
Cenyeliztli	Yotonahuatlahtolli; Huitztlanpa; Nahuatlahtolcuahuitl; Mexicatlahtolli
Tlahcuiloliztli	Latintlahcuilolli; (huahcauhquiya ica mexihcatlahcuilolli)
Nahuatiltica
Itlahtol ipan	Mexko
Nahuatililli ipal	Tlallamictli tlen Macehualtlahtolmeh; Academia Veracruzana de las Lenguas Indígenas; Zacatlan Macehualtlallamiccan; Nahuatlahtolnezcaltiloyan
Machiyotl
ISO 639-2	nah

NHE

NCH

NHN

PPL

Ne nahuatlahtolli (Nemachiyōtīlli:IPA/Nahuatl: [ˈnaːwat͡ɬ]), no mexcatlahtolli zo mexicanoh (Nemachiyōtīlli:IPA/Nahuatl: [meʃiˈkanoo̥]),^[1] ce yotonahuatlahtolli tlen mozaniloa pan Mexco, pan Xictlalli huan cequin chinancomeh pan Estadosonidos. Momattoc eltoc sanquemman v weyixiwikawitl, mazque quenhuac nahuatl peuqui mozaniloa quemman moxexelohqueh (c. iii weyixiwikawitl) yotonahuatlahtolli huitztlanpa huan huehuehnahuatlahtolli. Naman, mexicatlahtolli eli macehualtlahtolli tlen mexcoehuanih camatih achiyoc queha cequinoqueh,^[2] pampa itztoqueh ome miyonez tlahtoanih, achi nochimeh ome tlahtolli ica caxtiahtlahtolli zo eyi ica ingleztlahtolli.

Ipan v wan vi weyixiwikawitl pan Mesoamericah, Coyotlatelco itlallamiquiliz quihueyaquilihqui mexcatl pan Ehe Neovolcánico huan Pasifico Hueyatl. Yeca nesqueh pochotecatlahtolli huan cozcatecatlahtolli (ne nahuatl catli mozaniloa pan Xictlalli), masque zan cozcatecatl nocca mozaniloa (pan Cozcatlan). Mocuapqui lingua franca tlen altepetinih, ipampa tepanecah, toltecatlacameh huan tenochcah (inihwantin pan xv wxk.). Quitequihuiayayah nochipa, yeca tlaloxtli quicencuic Anahuac Tlalli.

Achtopa caxtiltekahmeh huan tlaxcaltecahmeh teetlalcuihcuiliztli tlen Excan Tlahtoloyan, tenochcah nouquiya quitlalcuihcuiqueh miac tlalli pan naman Mexco tlalxihtli. Teipan teetlalcuihcuiliztli tlen Tenochtitlan, mexicanoh mopehualtih moihcuiloz latintlahcuiloltica. Iuquinon, yancuic caxtiltecahmeh peuqueh quinihcuilohqueh miaquin zazanilmeh, xochicuicameh huan amatzitzin inintzalan xvi wan xviii weyixiwikawitl. Miac macehualmeh zan quitequihuihqueh Tenochtitlan icalpoltlahtol (itocah nahuatl tlen huahcapatl) pala tlahcuiloceh pampa eliaya tecpiltlahtolli pan Excan Tlahtoloyan, mazque quemmantica no motequihuihqueh cequinoc. Ipampa tenyoh tlatequihuiliztli tlen nahuatlahtolli, hueyitlahtoani Felipe II tlen España quimachiyotihqui mexcatl Virreiyotl Yancuic España itecpantlahtol pan xihuitl 1570.^[3]

Naman, oncah nelmiac calpoltlahtolli catli zaniloah macehualtlacameh tlen ehuah Mexco tlalxihtli huan Ayollohco Mexco. Pampa nahuatlahtolli ce huextlahtolli, calpoltlahtolli ya tlamantic. Ipan Huaxtecapan Tlalli itztoqueh nelmiaqueh nahuatlahtoanih (achiyoc queha ceyoc campahuelli pan Mexco Tlalli), yeca oncah miac tlahcuilolli ica Huaxtecapan nahuatlahtolli pan tepozamatinih. Oncah cequinoc calpoltlahtolli ica miaqueh tlahtoanih, inintocah Guerrero nahuatl, Ahuilizapan nahuatl, Acaxochitlan nahuatl, Teohuahcan nahuatl huan Zakapohuaxtlan nahuatl. Calpoltlahtolli ya tlamantic ica quezquin huahcatlahtolli zo caxtiahtlahtoltlanehuilmeh cehce quipiah. Tlahco nahuatlahtolli (tlen Mexco tlalxihtli) ihuical quen nahuatl tlen huahcapatl achiyoc queha cequinoc calpoltlahtolmeh.

Ipampa Tlanahuatilli ihua Ininmelauhcayo tlen macehualtlacameh ica inintlahtol, amatlamoyahualli pan xihuitl 2003, caxtiah, mexcatl, yocatecatl huan cequinoc 66 tlahtolli zancemeh ica tlanahuatillotl. Ipan noviempleh tlen 2020, nezqui ce yancuic tlanahuatilli tlen quintlalqui nochin tlahtolmeh Mexco itecpantlahtolhuan.^[4] Naman, ne nahuatlahtolli mozaniloa pan 17 tlen 31 tlatilantli tlen Mexco Tlalli (Cuetlaxcoapan, Hidalgo, Chalchiuehcan, San Luis Potosí, Huaxyacac, Ahcolman, Doranco, Guerrero, Xalixco, Michhuahcan, Morelos, Nayarit, Tlapachco, Nuevo León, Tlaxcallan, Tamaolipan, Tlatilantli Mexco), Altepetl Mexco huan Estadosonidos.

Tlahtoltocayotl[xikpatla | xikpatla itsintlan]

( xikkaki; nhe: [naːwat͡ɬahˈtolliˀ])

Tlahtolcuahuitl[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Ne nahuatl ce yutonahuatlahtolli, ce tlahtolcenyeliztli itech Aridoamericah. Inin cenyeliztli xelotoc ica «yutanahuatlahtolli ayamictlan» huan «yutonahuatlahtolli huitztlan». Onto cuauhmaitl xelotoc ica ceyoc tlahtolcuahuitl, can «nahuatl panixeliuhcayotl» quipia in nahuatlahtolli/mexicatlahtolli (ica icalpolahtolhuan), Pipillahtolli ihuan Pochotecatlahtolli. No Nahuatlahtolli xelotoc ica Nahuatl Icalaquiani ihuan Nahuatl Iquizayo.^[5]

Nemilizcayotl[xikpatla | xikpatla itsintlan]

In nahuatlahtolli (ica huaxapatl nāhuatlahtōlli) quihtoznequi "tlahtolli tlein nahua". Ocatca atleinemic francatlahtolli itech Mezoamerica ihuicpa Macuilpohualxihuitl VII ixquichca Macuilpohualxihuitl XVI. No ocatca Mexihcah huan Tlaxcaltecah itlahtol, ipampa in tlahtolli motoca Mexihcatlahtolli noqui. Achtotipan Caxtiltecah, Nahuatl itlahcuiloliz mexihcatlahcuiloliztli. Mazqui miactin tlahcuiloltin tlapopolotoqueh ihuicpa Caxtiltecapehualli tlen Mexihcah, quena oncateh tlahcuiloltin iuh Nezahualcoyotl ixochicuicahuan huan zazanilli Nican Mopohua (ica huacapatl Nicān Mopōhua).

Zatepan caxtiltecapehualli, nahuatl itlahcuiloliz latinotlahcuiloliztli, ica nelhuayotl in Caxtillahtolli tlen Macuilpohualxihuitl XVI itlahcuiloliz. Ipampa miactin camanaltin huan tocameh moihcuiloah ica tlahcuiloliztli tlen huacapatl, mazqui tlahtoltzatziliztli tlen Caxtillahtolli opatlac. Iuh machiotl: Mexihco ica Caxtillahtolli motoca México (achtotipan, in x, otzatz /ʃ/, mazqui ica nahuatlahtolli axcantica tzatzi ihquin).

Juan de Zumárraga, se Francizco teopixqui, huan achto obispo tlen Tenochtitlan, ohualicac tlatepozcuilolli ipan Yancuic Caxtillan. Ipampa inin, Alonso de Molina oquihcuilo Doctrina cristiana breve traducida en lengua mexicana ica nahuatl ipan 1546.

Teopixqui Andrés de Olmos, Zumárraga iicniuh huan ce ihuani macehualli ipan mexihcahtlahtolmatiliztli, ocatca achto ca oquihcuilo ce netlahtolmachitiliztli ica nahuatl. Ceyoc netlahtolmachitilitli, tlen 1645, omomanilli nohqui inic machitiliztli tlen nahuatl. No Miguel de Guevara oquihcuilo ce nahuah Tlahtolloliztli, axcantica poliuhini.

Axcantica, nahuatlahtolli quihuehcatlaxtia nahuatl tlen Macuilpohualxihuitl XVI, ipampa oquimochiuh in yancuic tlahcuiloliztli, tlein momanilia ica ometlahtohuapahualiztli ipan macehualnepentlatquicayomeh. Yeceh axquipia miec tlahuelcactli itechpa Nahuatl tlen huacapatl iixtlamatquihuan, no axneneuhcayomeh calpollahtoltin intzalan.

Miactin tlacatianmeh itocahuan ica Caxtillantlahtolli huan cequinoh tlahtoltin ipan Cemanahuac huallah tlen nahuatlahtolli: Mexihco, Cuauhtemallan, Nicanahuac. Oncateh miactin tocameh huallah tlen mexihcatlahtolli ipan Mexihco huan cequinoh tlahtocayomeh ipan Tlahco America.

Achtopa Caxtiltecahmeh[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Inoc Huirreiyotl[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Nahuatlahtolli Naman[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Calpoltlahtolmeh[xikpatla | xikpatla itsintlan]

In tlahtolli motlahtoa ipan Tlahtohcayotl Mexihco, Puebla, Guerrero, Hidalgo, Veracruz, Huaxyacac, Durango, Morelos, Tlaxcallan, San Luis Potosí, Altepetl Mexihco, Michhuahcan huan Xalixco. Inin icalpolahtolhuan:

Tlahco Nahuatlahtolli (nhn)
Tlahco Cuextecapan (nch)
Tlahco Puebla (ncx)
Nahuatlahtolli tlen Huacapatl (nci)
Coatepec (naz)
Durango (azd)
Tlahcopa Cuextecapan (nhe)
Guerrero (ngu)
Itepetlah (azz)
Iztmo Mecayapan ihuan Tatahuicapan (nhx)
Huaxcalehcan (nhq)
Iztmo Coxolihacac (nhk)
Iztmo Pachapan (nhp)
Michhuahcan (ncl)
Morelos (nhm)
Mictlampa Huaxyacac (nhy)
Mictlampa Puebla (ncj)
Ometepec (nht)
Ahuilizapan (nlv)
Santa María la Alta (nhz)
Tliltepetl (nsu)
Huitztlantlahcopa Puebla (npl)
Tapasco (nhc)
Temazcaltepec (nhv)
Tetelcinco (nhg)
Tlamacazapan (nuz)
Cihuatlampa Cuextecapan (nhw)
Zakatlan-Ahuacatlan-Tepetzintlan (nhi)
Pipillahtolli (ppl)

Tlamachtiliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Tlahtoltecpanaliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Tlahcuiloliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Xochitlahtollotl[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Huicayotl[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Nahuatl Ica Tepoztinih[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Nahuatl Ica Cequinoc Tlahtolli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Nouhquia Xiquitta[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Campa Motemohqui[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Nahuatlahtolli — Huiquixitlauhcayotl

Molina, Alonso de., Vocabulario En Lengua Mexicana y Castellana. 1571 [1]
Arenas, Pedro de., Vocabulario manual de las lenguas castellana y mexicana. 1611 Tepoztlatlahcuilōlli: Mēxihco, 1982
Garibay, Ángel Ma., Llave del Náhuatl. Porrúa, México, [1940] 1999.
Kartunnen, Frances, Apéndice: Mowentike Chalman/Los Peregrinos de Chalma de Jean Charlot, Renvall Institute, Universidad de Helsinki.
Sullivan, Thelma D., Compendio de la Gramática Náhuatl, Universidad Nacional Autónoma de México, [1976] 1992.
Kaufman, Terrence, "The history of the Nawa language group from the earliest times to the sixteenth century: some initial results", 2001 [2]

↑ IDIEZ (2016). «Mexicanoh». Tlahtolxitlauhcayotl. Varsovia: Totlahtol.
↑ «Mexihco, ic chicome tlalli in canin onca nepapan tlahtolli ipan nochi totlalticpac» Gobiernoh tlen Mexco.
↑ Carmen Valero. «Traductores e intérpretes en los primeros encuentros colombinos» UAH. (ika kastiahtlahtolli)
↑ «Diputados: las lenguas indígenas tendrán el mismo valor que el español ante la ley». Infobae. Calahqui: 14 tlen ticiempleh pan 2020. (ika kastiahtlahtolli)
↑ INALI, 2008. Catálogo de las Lenguas Indígenas Nacionales: Variantes Lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas. (ika kastiahtlahtolli)

Ceyoc Tlanechicoliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]

Nemachiyōtīlli:Sample:Interwikis/Nahuatlahtolli

[:022-1] IDIEZ (2016). «Mexicanoh». Tlahtolxitlauhcayotl. Varsovia: Totlahtol.

[2] «Mexihco, ic chicome tlalli in canin onca nepapan tlahtolli ipan nochi totlalticpac» Gobiernoh tlen Mexco.

[3] Carmen Valero. «Traductores e intérpretes en los primeros encuentros colombinos» UAH. (ika kastiahtlahtolli)

[4] «Diputados: las lenguas indígenas tendrán el mismo valor que el español ante la ley». Infobae. Calahqui: 14 tlen ticiempleh pan 2020. (ika kastiahtlahtolli)

[5] INALI, 2008. Catálogo de las Lenguas Indígenas Nacionales: Variantes Lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas. (ika kastiahtlahtolli)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]