Nāhuatlahtōlli
In NāhuatlahtōlliIPA:/naːwat͡ɬaʔˈtoːlli/, nāhuatl nō mēxihcātlahtōlli, ītōca cē tlahtōlli in mihtoa ōmpa Mēxihco, auh ca ītlahtōl Huiquipedia. Ca cequi yutanāhuatlahtōlli, auh mihtoa ōmpa Mēxihco īhuān Tlahco Ixachitlān. Ōquiz īpan in mācuīlpōhualxihuitl VII. Īca in tōltēcayōtl tlazohualiztli īxquich ītlamiyān in mācuīlpōhualxihuitl X īpan in Huehcāuh Ānāhuac, in nāhuatlahtōlli ōhuēix īpan occē ānāhuactlahtōlli īxquichca ōmocuep īpan tāchcāuhtlahtōlli huēyicān in Ānāhuac tlālli, tāchcāuhca īpan in tēpēhualli āltepētl īc in Mēxihcatlahtohcāyōtl īpan in mācuīlpōhualxihuitl XIII īxquichca in caxtiltēcah ōquīxpolohqueh īpan in 13 de agosto de 1521.
In nāhuatlahtōlli ōpeuh tlahtohquih īca in caxtiltēcah īnhuāllāliz īpan in cematoc tlālli, īnāhuac in caxtillāntlahtōlli iuhqui yancuīc āchcāuh tlahtōlli īpan in Ānāhuac; tēl, in europanēcah, ōtlatequitilih in nāhuatlahtōlli īpampa in teōpixqueh ōtēpeuhqueh in tlācah, quimamah in nāhuatlahtōlli cānin tlein āchtopa ahmo motlahtōā nāhuatlāhtōlli.
In nāhuatlahtōlli ca in nicān tlahtōlli īca in ocachi tlahtohquih īpan Mēxihco, īca īxquichca 1,500,000; mochi ōntlahtōleh īca in caxtillāntlahtōlli. Motlahtoā īpan in Mictlāmpa Mēxihco īxquichca Tlahco Ixachitlān.
Inīn tlahcuilōlco
Tlahtōllōtl[ticpatlāz]
Ahmo ticmatih ihcuāc Yuta mopēuh motlahtoa, tēl hueliz ōmpa īhuīcpa 5,000 xihuitl ōmotlahto inic cēmeh Nāhuatlahtōl. Āuh quilmach Nāhuatl īnāntlahtōl Uteh.
Nāhuatl neneuhcāyōtia Yutanāhuapan auh in achi ōmotlahtoh tlahtōlli cah īc cē huēyi mācēhualolōlli Mēxihco. Nō huēyi motequitīltilia Mācuīlpōhualxiuhpan 17 īhuān 18 iuhqui lingua franca Ixachitlān. Nāhuatlahtohqueh ōacicoh Tepētzallāntli Mēxihco circa Mācuīlpōhualxihuitl 5, auh mēxihcah circa Mācuīlpōhualxihuitl 13.
Tlahcuilōlli[ticpatlāz]
Caxtillāncāuhpan, aztēcah Tlahcuilōlli īxiptlahtōltica catcah; tēl ōmochīhuahua inīn tlahcuiloa mecayōtl cahua. auh ahmo ōquihuelītic quihcuiloa cēntetl tlahtōlli.
Caxtiltēcah ōquitēquitiltīli latinmachiyōtlahtōltecpantiliztli ic tlahcuiloa miaquīntīn xōchicuīcatl. Miaquīntīn huēyi tlahtōlāmoxtin (iuh Molina īVocabulario īpan 1571) īhuān netlahtōlmachitiliztechcopa (quilmach Horacio Carochi ī Arte de la lengua mexicana con declaración de los adverbios della īpan 1645 in achi cualli) catcah ōhcuiloqueh inīn mecayōcopa. Carochi ōquintēquitiltili ēyi chicāuhtlahtōl īmecayōpan: huēiyac, yahualli īhuān ōpōchtli. Inic cē quihtoa huēiyac /a/, /e/, /i/ nozo /o/ quēmeh /ā/, /ē/, /ī/ īhuān /ō/. Ōnto, yēto, quihtoah saltillo. Huelīti nō mohcuiloa quēmeh /h/.
| Mihtoa | IPA:/a/ | IPA:/aː/ | IPA:/t͡ʃ/ | IPA:/e/ | IPA:/eː/ | IPA:/ʔ/ | IPA:/i/ | IPA:/iː/ | IPA:/k/ | IPA:/kʷ/ | IPA:/l/ | IPA:/m/ | IPA:/n/ | IPA:/o/ | IPA:/oː/ | IPA:/p/ | IPA:/t/ | IPA:/t͡ɬ/ | IPA:/t͡s/ | IPA:/w/ | IPA:/ʃ/ | IPA:/j/ | IPA:/s/ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Carochi | a | ā | ch | e | ē | `,^ | i | ī | c, qu | cu, uc | l | m | n | o | ō | p | t | tl | tz | hu, uh | x | y | c, ç , z |
| Molina | a | a | ch | e | e | h[1] | i | i, y | c, qu | cu, uc | l | m | n | o | o,u | p | t | tl | tz | hu, u, uh | x | y | c, ç , z |
| Andrews, Karttunen, Launey (Huiquipedia) |
a | ā | ch | e | ē | h | i | ī | c, qu | cu, uc | l | m | n | o | ō | p | t | tl | tz | hu, uh | x | y | c, z |
| Siméon | a | a | ch | e | e | h[1] | i | i | c, qu | cu, uc | l | m | n | o | o, u | p | t | tl | tz | hu, u, uh | x | i, y | c , ç, z |
| Occē | a | ā | c | e | ē | h | i | ī | k | ku, uk | l | m | n | o | ō | p | t | tl | tz | w | x | y | z |
| SEP | a | ch | e | ',j | i | k | kw | l | m | n | o | p | t | tl | ts | w | x | y | s |
Occequīntīn tlahtōlpan[ticpatlāz]
Caxtillāntlahtōlli quintēquitiltīlia miaquīntīn nāhuatlahtōlli. Miaquīntīn īntōcā yancuīc tlamantin īhuīc Europan. Occequīntīn, quēmeh Inglatlahtōlli nō quimpiyah Nāhuatlahtōl iniuhquin chocolate (xocolātl), tomato (xītomatl) īhuān avocado (āhuacatl)
Mēxihco, miaquīntīn mochi tōnalli tlahtōl ōmochīuh nāhuatl-caxtillāntlahtōlli cētilizpampa:
- achiote, aguacate, ajolote, amate, atole, axolotl, ayate, cacahuate, camote, capulín, chapopote, chayote, chicle, chile, chipotle, chocolate, cuate, comal, copal, coyote, ejote, elote, epazote, escuincle, guacamole, guajolote, huipil, huitlacoche, hule, jícama, jícara, jitomate, malacate, mecate, metate, metlapil, mezcal, mezquite, milpa, mitote, molcajete, mole, nopal, ocelote, ocote, olote, papalote, pepenar, petate, peyote, pinole, popote, pozole, quetzal, tamal, tianguis, tlacuache, tomate, zacate, zapote, zopilote
Nāhuatlahtōlli[ticpatlāz]
Nāhuatlahtōlli cenyeliztli (nah)
- Tlahco nāhuatlahtōlli (nhn)
- Tlahco Cuextēcapan nāhuatlahtōlli (nch)
- Tlahco Puebla nāhuatlahtōlli (ncx)
- Pillahtōlli (nci)
- Cōātepēc nāhuatlahtōlli (naz)
- Durango nāhuatlahtōlli (nln)
- Tlāpcopa Cuextēcapan nāhuatlahtōlli (nhe)
- Guerrero nāhuatlahtōlli (ngu)
- Puebla ītepētlah nāhuatlahtōlli (azz)
- Huāxcalehcān nāhuatlahtōlli (nhq)
- Istmo Coxolihācac nāhuatlahtōlli (nhk)
- Istmo Mecayāpan īhuān Tatahuīcāpan (nhx)
- Istmo Pachāpan nāhuatlahtōlli (nhp)
- Michhuahcān nāhuatlahtōlli (ncl)
- Morelos nāhuatlahtōlli (nhm)
- Mictlāmpa Huāxyacac nāhuatlahtōlli (nhy)
- Mictlāmpa Puebla (ncj)
- Ōmetepēc nāhuatlahtōlli (nht)
- Āhuīlizāpan nāhuatlahtōlli (nlv)
- Santa María la Alta nāhuatlahtōlli (nhz)
- Tlīltepētl nāhuatlahtōlli (nsu)
- Huitztlāntlāpcopa Puebla nāhuatlahtōlli (npl)
- Tabasco nāhuatlahtōlli (nhc)
- Temazcaltepēc nāhuatlahtōlli (nhv)
- Teteltzinco nāhuatlahtōlli (nhg)
- Tlamacazāpan nāhuatlahtōlli (nuz)
- Cihuātlāmpa Cuextēcapan nāhuatlahtōlli (nhw)
- Zacatlān Āhuacatlān Tepētzintlān nāhuatlahtōlli (nhi)
- Pīpillahtōlli (ppl)
Netlahtolmachtiloni[ticpatlāz]
Caquiztilizmatiliztli[ticpatlāz]
In pillahtōlli īhuān achi mochintin in ahmo neneuhqui nāhuatlahtōlli mopalēhuia in tozquinehnehuiliztli (consonantes) in iuh ca:
| Ōntēnyōtl | Coronal | Copactli | Copactzaccāyōtl | Tēncopactzaccāyōtl | Glotal | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ohtlāzani | pIPA:/p/ | tIPA:/t/ | c,qu-IPA:/k/ | cu-,-ucIPA:/kʷ/ | hIPA:/ʔ/ | |
| Tlachichiquilo | tzIPA:/t͡s/ tlIPA:/t͡ɬ/ | chIPA:/t͡ʃ/ | ||||
| Tlachichiquini | c,zIPA:/s/ | xIPA:/ʃ/ | ||||
| Tlaahxītia | lIPA:/l/ | yIPA:/j/ | hu-,-uhIPA:/w/ | |||
| Yacayōtl | mIPA:/m/ | nIPA:/n/ |
In nāhuatlahtōlli piya nāhui huēyac tozquiyōtl (vocal larga) īhuān nāhui titichtic (corta) ahnozo ahmo huēyac (breve), in iuh ca:
| īxpan | yōllōtl | icampa | ||||
| huēyac | ahmo huēyac | huēyac | ahmo huēyac | huēyac | ahmo huēyac | |
| pani | īIPA:/iː/ | iIPA:/i/ | ||||
| nepantlahtli | ēIPA:/eː/ | eIPA:/e/ | ōIPA:/oː/ | oIPA:/o/ | ||
| tlani | āIPA:/aː/ | aIPA:/a/ | ||||
In tlahtōlli[ticpatlāz]
In tāchcāuhtica in nāhuatlahtōlli ītlahtōl ōmotizntih īxquich in achto yutanāhuatlahtōlli. Momati tlein in nāhuatlācah ōahcihqueh in Ānāhuac īxquich in xihuitl 500 z. C. ōquinpetōnilihqueh tlahtōltica occē tlācah. In īpampa inīn in ahmo yutanāhuatlahtōlli ōhuāllah in tlacuīltīllahtōlli īxcquich huehauhtlahtōlli yēppa-nāhuatlahtōlli.
Achi mochi in nāhuatlahtōlli ītlahtol yutanāhuatl ca, tēl oncah tlahtōlli īca tzintliztli occē tlahtōlpan iuhqui in michhuahcatlahtōlli iuhqui: caltzontzin īhuān tzintzon; in totōnacapantlahtōlli: chichi .Cequi afijos īhuān tlahtōliuhquiyōtl huelitizquia quipiya otompametlahtōlli tzintiliztli, iuhqui in artículo definido "in" īhuān in sufijos -tzin īhuān tōn in ōme cah īpan in otontlahtōlli.
Zatepan huāllāzqueh in caxtiltēcah miac caxtillāntlahtōlli ōmocalaquih in nāhuatlahtōlli tāchāuhca yancuīc tlamantli iuhqui yōlcayōtl: caballo>cahuāyoh, Castilla>caxtil, pato(s)>patox; xōchihcuāllōtl īhuān tlacuāllōtl: ciruela, granada, higo(s)>hicox, lima, limón>limōn, manzana, membrillo, vino>huino, tocino; tlamanyōtl: hacha, cuchillo, mesa, taza, candela, camisa>camisahtli, mantilla; tēpachōliztli: gobernador, alcalde, regidor (ahnozo lexitol), fiscal, virrey (ahnozo visurey); occē: firma, peso, tomín>tomīn, interrogatorio>telocatolio, imagen>magen; īhuān miac tlācatl, tlācatiyān īhuān āltepētl īntōca.
Nō miac latintlahtōlli ōmocalaquih in nāhuatlahtōlli in teōmatilizzōtl iuhqui: anĭma>animan, altāre>altar, angĕlus>ángel>angel, crux>cruz (ahnozo coloz), deus>dios, missa>misa, christiānus>cristiano; occē: oryza>orizatl, camox>gamuza>camoza īhuān occē.
Occē tlahtōlli ōmocalaqui in nāhuatlāhtōlli iuhqui in franciatlahtōlli maison>meson īpal in caxtillāntlahtōlli. Nō oncah cē xapontlahtōlli: 刀(katana)>catana.
Occequīntīn macehuallahtōlcopa[ticpatlāz]
Durango nāhuatlahtōlli : nawat
Guerrero nāhuatlahtōlli : nawatl
Huāxtēcanāhuatlahtōlli : nawatl
Huāxyacac nāhuatlahtōlli : nauatl
Mictlāmpa Puebla nāhuatlahtōlli : nawâtl
Michhuahcān nāhuatlahtōlli : nawal
Morelos nāhuatlahtōlli : nauatl
Temazcaltepēc nāhuatlahtōlli : nauatl
Tlahco nāhuatlahtōlli : nahuatl
.png){kind=small}
Āmoxtli[ticpatlāz]
- Molina, Alonso de., Vocabulario En Lengua Mexicana y Castellana. 1571[1]
- Arenas, Pedro de., Vocabulario manual de las lenguas castellana y mexicana. 1611 Tepoztlatlahcuilōlli: Mēxihco, 1982
- Garibay, Ángel Ma., Llave del Náhuatl. Porrúa, México, [1940] 1999.
- Kartunnen, Frances, Apéndice: Mowentike Chalman/Los Peregrinos de Chalma de Jean Charlot, Renvall Institute, Universidad de Helsinki.
- Sullivan, Thelma D., Compendio de la Gramática Náhuatl, Universidad Nacional Autónoma de México, [1976] 1992.
- Kaufman, Terrence, "The history of the Nawa language group from the earliest times to the sixteenth century: some initial results", 2001 [2]
- Aprende Nahuatl
Tlahtōlcaquiliztilōni[ticpatlāz]
- ↑ 1,0 1,1 Īpan cequintin tlahtōlli iuhqui ihiyotl (ihīyōtl), ehecatl (ehēcatl) īhuān occē, tēl ahmo īpan miec occē iuhqui chane (chāneh) ahnozo mexicatl (mēxihcatl).
