Huehcapatlahtoliztli ipan España
Achtotlacah in ompa Iberia (5000 a.X.-1 a.X.)[xikpatla | xikpatla itsintlan]
In Iberia Tlālyācatl ōchantiaya īpan huēhuetlācah in ītōcā tlācatl Cro-Magnon ītlein āxcān yehuāntin vaxcatēcah. Huēhuetlācah Neandertal ōtlahcuiloh oztomeh, ōquichcuacuahuemeh in ōmpa oztomeh Altamira, Pasiega īhuān Candamo in ōmpa Cantábrico tepētlān. Incic achcauhtēcah īpan Caxtillān catca in Iberiatēcah inic cē calpōlli īhuīc Africa mictlāmpa yehhuāntin ōnitlapixcah achtin. Iberiatēcah achtopanoh mācēhualtin chantiayah Iberia Tlālyācaco. Āxcān yehhuāntin titlamatin huēhueyi āltepētl, ic tzacualchantli.
Inīn xiuhpan 2000 a.X., celtah occequīntīn tlācah acicoh nicān īhuān ōnitlanemicoh ica iberiatēcah.
Nicān ōacicoh occequīntīn tlācah, yehhuān motōcāyotia celtah, cē calpōlli āquin ōpanocque Europanco, yehhuāntin ōnemicque Gallia, Bretania, Bretaniah tlalhuacque, Cantabria, Asturian, Burgos, León īhuān Galicia. Celtah ōcalchīhuacque īchanhuān ica tetl īhuān zacatl latintlahtōltica castrum, ōmicque ica vaxcatēcah īhuān iberiatēcah. Celtah ōquipiacque a huēyi tōltēcayōtl īhuān huēyi tēpachoaliztli. In ōmpa Galicia yehuān ōnemicque in cuāuhtlān ōtlachīhuac in nahuayōtl.
Īpan 1100 a.X. xihuitl, Feniciatēcah ahnozo punitēcah ōhuallauh nicān Iberia zātēpan Troya Īyāōyō canahpa Guadir āxcān ītōcā Cádiz. Feniciatēcah acicoh Iberia īyuhqui Almería anāhuac īhuān Greciatlācah acicoh īpan Ampurdán inīn xiuhpan 218 a.X. xihuitl. Greciatlācah īhuān feniciah ōnitlacahuacoh inic cē āmoxtli, mazqui aic yehhuāntin nezcayopanoliah ica iberiatēcah. Achtotlācatl vaxcatēcah cateh campa chantiah in ōmpa Iberia tlālmaitzin.
Romatēcah acicoh Iberia xiuhpan 218 a.X., tehhuāntin tlahtōayah latintlahtōlli īhuān ōquimpopoloh canahpa iberiatēcah, tehuān ōquixtianayah in āltepēmeh iberitēcah. Huēyitlahtoāni Adriano ōtlācati īpan Italica āxcān ītōcā Santiponse, Sevilla Teucyōtl. Īpan Punitēcah yāōyōmeh ītitlan Cartago īpan Roma Huēyitlahtocāyōtl īpopoloh amaitl Iberia. Yehhuāntin īpan Ibiza tlālhuāctli īhuān Cartagena catca īhuān occequīntīn āltepēmeh auh Málaga. Caesar Augustus ōquimpololoh asturiatēcah īhuān cantābritēcah. In Āmaitl ōcuepac tlaltocatzin īpampa Hispania punitēcatlahtōltica Tochtlālli.
Caxtiltēcah ōniaxcatih Roma tōltēcayōtl, ītlahtōl īhuān īnahuatilhuān, axcatiuh huēyi tenyōtl ītech huēyi tlahtocāyōtl, nicān ōnitlācah huēytlahtōanimeh, Trajano, Adrianus īhuān Teodosius, nōiuhqui in yōlizmatini Lucius Anneo Seneca īhuān occequīntīn tlācatzitzin ōtlatih Amaco.
Nicān acicoh occequīntīn tlācah in ōmpa Teutontlālpan ītōcātzin vandaltēcah, alantēcah, suevotēcah, visigotēcah, inōnque ōtlapachoayah Iberia ēyi xiuhtziquiloayān īpampa huēyitlahtoāni Leorgido īhuān Recaredo.
Tlazaltzonco cehuēhuetiliztli (1-1399)[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Yeyehua 416 (3 tecpatl) xihuitl, occē alemancalpōlli, ītōcā visigotēcah, ōacicoh īpan Caxtillān quemeh tlācah ic Roma, yehuātl ōtepēhuacque alantēcah īhuān vandalotēcah, axiltiauh suevotēcah in ōmpa Galicia. Vixigotēcah ōtlapachoacque achcauhuiptla Mācuīlpōhualxihuitl 8, yehuātl ōmocuepacque Catōlico Cristianoyōtl īhuān īāltepēnanyō Toledo ōyeya. Visigotēcatl tlahtocāyōtl ōquipiaya cenca ōhuiyomeh ica bizanciotēcah, cartagonēcah, alantēcah ōquipiacque ixachi mictiloh.
Inīn 689 (3 calli) xihuitl, arabitēcah ōacicoh canahpa Africa ayamictlānco. Īpan 711 (12 ācatl) xihuitl, in arabitlācah ōquipēuh ixpan visigotēcah in ōmpa Īyāōyō Guadalete, nicān ōmopohuac mahomaquipololo īhuīcpa Iberia Amail, ixachi tlācah ōmocuepacque canahpa Islam inic cē tēucyōtl, ahnozo tlālpan arabihuēytlahtocāyōtl ītōcā al-Andalus, īāltepēnanyōtzin Cōrdoba. Ītech in ītōcā Arabitlahtocāyōtl Córdoba ic Caxtillān Mahomayōtl quemeh Andaluxia īchicauhtiliz yāōtlayeconic īhuān tianquiztilic.
Īnemililiz ic mahomatlācah ōiciuhcac in 712 (13 tecpatl) xiuhpan ōtemo Toledo, in āltepēnanyōtl Caxtillah-In Manchapan. Yehuāntin ōnemilih īpampa ayamictlān, ōquipopoloh āltepēmeh. In Criatianotlahtocāyōmeh ōmpa Pirineyo tepētlān īhuīc Cantábrico tepētlān, cristianotlācah ōtlaicaliacque ica mahomatlācah ic tlālli īhuān in huelitiyōtl. Vaxcatēcah, axturtēcah, cantābrotēcah ōquipopoloh in tepēmeh inic ōmpa ayamictlān ic Católico Cristianoyōtl.
Inīn xihuitl 718 (6 tōchtli) īpan Asturia cē pillacatzin motōcāyotia Pelayo ōtlaicali ica mahomatlācatl, yehuāntin mā quipiah inīn tlācatl. Pelayo motēnehua īpan In yāōyōtl Covadonga, axturyāōquixque, quenin mā pēhua In Tlahtocāyōtl Astuaria motōcāyotia "La Reconquista" (Yancuīc Popololiztli), ica Criatianoyōtl īhuelitoyō īpan Iberia Amaitl.
Vixigotēcah ōcholoacque canahpa Pirineyo tepētlān ica franciatlahtocāyōmeh. Ihcon Carlomagno ōtlachīhuac īchānhuān yāōquizqueh quemeh ītōcātzin "La Marca" (In Machioyōtl). Franciatlācah ōxexeliuh ītlālhuān īpan tepitzin cristianitēucyōmeh. Inīn 988 (3 tecpatl) xihuitl, in tēuctin īpan Barcelona, ōquipopoloh in tlahtocāyōmeh īpan Pirineo tepētlān ica franciatlahtoānimeh.
In Mācuīlpōhualxihuitl 8 auh 9 quipiaya mahomahuelītiyōtl īpan amaitl ica cristianotlahtocāyōmeh in ōmpa Ayamictlān. Canahpa tlamiliztli Mācuīlpōhualxihuitl 8, in omeya tēuctli Abderramán I, chololli īpan Siria, ōtlachīuh īhuīc al-Andalus, īxachimatiliz huelītiliztli, cē celcatic tēucyōtl ītōcā “Califato de Córdoba”.
Abderramán III otlachiuh al-Andalus ipampa celcatic teucyotl ipan Califato de Damasco, yeh ica teoneltoquitlamaquixtiliztli ihuan amo política, tlahzocamati ipampa acoquitzaliztli ipan matiliztin, toltecayomeh ihuan tlahcuilollotl; ihuan netlacuitlahuilitoc ipan altepematiliztli. In altepemeh ixachi huelitinimeh, Valencia, Zaragoza, Toledo, Sevilla īhuān Córdoba. catca, In pohualxiuhpan X, ica al-Hakam II, Córdoba ocachi huēyi āltepētl īpan Europan, quipiuh 500.000 chanehque ihuan hueyi toltecayotl. In Mahomahuetzquiliztli opeuh ihcuac in arabitēcah cenyeliztin ozomacque ica occe arabipillahtohcāyōtl otlachiuh tepitzin tlahtohcāyōtl motocayotia Taifas.
Ihcua, amo huehca Pirineo tepetlan oquipiaya occequintin ome cristianotlahtohcāyōtl Navarra ihuan Aragón. Atzalan āpan Iberia, in cristianomeh oquipopoloh ocachi mahomatlaltin, In tlahtohcāyōtl Asturia ica īāltepēnāyō Oviedo otocacuepac icampa Tlahtohcāyōtl León ihuicpan itlapacholiz ihcuac Ordoño inic Ome acopa in tlahtoanicpalli, centililli ica copilli ihuic Galicia, Asturia īhuān León.
Otlacati yancuic tlahtohcāyōtl Caxtillān īcampa Sancho inic Yei, tlahtoāni īhuic León, tlaquitcachiuh cana icone Fernando. Fernando cihuatilli ica in iconecihua nic tlahtoāni León, chihuaz ce tlacetililli caxtilnavarratl ic ce yaoyotl īhuān mictilolli ihuicpa tlahtoāni León in aquin tlamahuitzoaz xi nenequi in tlahtoanicpalli nicte. Yeceh, auh imicqui in tlahtohcāyōtl tlacuepah ipampa icoconehuan, quemeh: in Tlahtohcāyōtl León, in Tlahtohcāyōtl Galicia īhuān Tlahtohcāyōtl Caxtillān, īhuān tlein noyuhqui yehuatl tlapachoa ica huelitiyotl canahpa Zamora.
Azozan in niman pohualxiuhtin, inonque tlahtohcāyōtl mopanoz canapan Fernando Inic Ce nozo occetlahtoanimeh ipan cacauhtin, atle xi tlapoloa ihuelitiyo ican tlahtoāni. Nicān tlacatiz ihuicpan León occēquin tlālli ica huēyi teyotl ītōcā Portugal, quenin notlachihuaz ican tlahtohcāyōtl. Nicān oquipiac cualli tlahtoqeh yehuantin anmotocah Alfonso VI īhuān Alfonso VII ipan León, yehuantin otlachihuacque acohpan inin tlahtohcāyōtl canapa Huēyitlahtohcāyōtl, ompic huēyiteōpixcayōtl Roma, ipampa mochi Iberia amaitl īhuān Francia huiztlāmpa.
In cristiano tlahtohcāyōtl ipan inin amaitl oquipiaya nahui xexeliuhtin motocayotia Copilli Caxtillān, ica ce tlahtoani ipampa (León, Caxtillān, Galicia, Asturia īhuān Zamora); Copilli Aragón, ica tlacetililli tlahtohcāyōtl xiuhpan 1150 ihuicpa Tlahtohcāyōtl Aragón īhuān Tēucyotl Barcelona; in Tlahtohcāyōtl Navarra īhuān tlahtohcāyōtl Portugal īhuān cequin tlahtochcāyōtl motocayotia Taifas.
Inin pohualxihuitl XIII, Copilli Caxtillān, ocachi huelitini ipan Iberia Amaitl, ocueponi itlalhuan oc huiztlampa ica Mancha, Murcia, Extremadura īhuān Andalucía, in ocquic in Copilli Aragón otecentili in tlahtohcāyōtl Valencia īhuān Mayorca ica Tlahtoāni Jaime inic Ce in tepehuani, axcampa yehuatl otehuazquia Cerdenia, Sicilia īhuān Tunez, Ceuta ihuan Melilla ayamictlampa Africa.
Yancuic Popololiztli (1400-1500)[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Inin tlamiliztica, ipan xihuitl 1402, Copilli Portugal oixcomacac ica Tlahtohcāyōtl Caxtillān, aquin opeuh in oquimpopolo Canariah Tlalhuacqueh, chantiliztica ancateh ica huanchetlacah, in tepehualiztli ica normandotecah ic tlahtoani Enrique inic Yei ihuicpan Caxtillān, quenin otlami oquipan 1496 in auh hueycaxtilcopilli.
Ipan Copilli Aragón, yeh in mictilo, miectin macehualtin huey zazahuatl xiuhpan 1348, oquipiac acualli tlapixcayotl mochi tlahtohcāyōtl, Inahuactzinco ahmo cualli tequiyotl, noyuhquin in imiquiz tlahtoāni Martín inic Ce (In tlacatzintli) inin xihuitl 1410.
In yancuic Copilli Aragón, oquipiazquia canahpa Fernando de Antequera, ihuic chantli Trastamara ipan itocayompa Fernando inic Cē, aquin oquipiac ce zomaltica Teuctli Urgel, Fernando inic Ce nocopiltiac ihuan opeuh itlapacholiz Trastamara ipampa Copilli Aragón. Noihuan ce ohtli cana Tlahtohcāyōtl Napoli, ipan cahuitl Alfonso V.
In imamictiliz Isabel ihuicpa Caxtillān ihuan Fernando ihuicpa Aragón, inonque ome caxtilcopiltin omotlacetilih, ipan popololiztli canahpa Islamtlahtohcāyōtl Granada xiuhpan 1492 ihuan, zan niman, Navarra xiuhpan 1512 tlein otetocac ce tlahtohcāyōtl, ica itomin ihuan i calixcuacaltin inompa Ātōyātl Ebro oc Carlos yoyaoyo xiuhpohualpan XIX. Navarra tlahtoani onicholoac Pirineo tepetlampa ihuan occe mocuepazquiazque in ipan tlahtoani Francia.
Noihuan nican oquipeuhca ce mamictilitlayectiliztli ica Portugal que otlan ipan 1580, ihcuac Felipe inic Ōme otleco itlahtocaicpal, tlacentiliuh zatlatzonco ce niman tlahtoani toda nicpampa in Iberia Amaitl.
Ipan 1492, monihcuilo in quizaliztli ihuic judiotlācah quenin ahmo otlahualcaquih motlaneltoquiliz ipan cristianoyōtl, quemeh Felipe inic Nahui Franciaco. Cristóbal Colón, nicpampa tlahtoani Católico, aci, ayancuipan, canah Ixachitlān ica iacalhuan.
Mopohua in xittontla ihuan popololiztli ihuicpa Ixachitlan, in aquin tetocayoti in niman occequin tlacatiyameh quemeh Portug, Francia, Inalglatlalpan ihuan Temotlaticpantlan nican xipehua in Europatepehuacahuitl. In Caxtilhuēyitlahtohcāyōtl cah, īpan ipeuhcayo in tlahtohcāyōtl ocachi hueliti ipan in teyo ipampa Tlālticpactli. Zanno in huēyitlahtohcāyōtl ihuic catolicotlahtoanimeh pehualtia noyuhqui ayamictlampa no Africa, nicpehua occe altepemeh, itech Melilla in xihpan (1497).
In huēyi tlahtoqueh Fernando inic Cē inic Cē ihuan Isabel La Católica. Quiza Cristóbal Colón īpan 1492 xihuitl in ihuicpa motocayotia Puerto de Palos (Cuacuahuitl Ācalquīxōhuayān), ompa ca Altepetl Huelva ipan Caxtillān, in oyuhpanoc yei icaltica ome metztli, zatlatzonco oacico tlalhuacpan in itoca Guahananí, nican in yancuic tlalpan Yei iacal motocayotia La Niña (In Cihuāconētl), La Pinta (In Tlapālācalli), La Santa María (In Yectli Tonantzin María).
In caxtillahcuilo in motocayotia El Greco, ipan 1586 xihuitl quihcuiloa “Itetoquiliz in Altepetecuhtli Orgaz”, In ipan 1635 xihuitl, Tlahcuiloa itomamaloyan Caxtillahtohcāyōtl in iteucyo Diego de Velásquez de Silva.
Teocuitlatic cehuehuetiliztli (1501-1800)[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Ipan 1700 xihuitl, omic caxtillahtoāni in itoca Carlos Inic Ōme. Tlacatzin in tetzcutica huehueintin caxtillahtoque catca in Iquique itech pohuiah icenyiliz Teutontlālpan nozo Austria, auh yehuatl aic oquintlacachiuh ipipilhuan.
Mācuīlpohualxihuitl XIX (1801-1900)[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Nican ompehua ompa Caxtillān hueyi yaoyotl in Francia quinchihuilito in in ihuicpa auxtecah ipampa caxtillahtocacontetoquiliztli. Tecuhtli in itoca Felipe de Anjou, in aquin iixhuiuh catca hueyi tlahtoani Luis inic Matlactli ihuan Nahui, oquimpeuh iyaohuan. Yuh, oquicuic yancuic itoca Felipe inic Macuilli. Utrechticpac, ompa Tlanitlālpan, Itetocaihcuiloliz nenonotzalli, in ica tlami “Caxtillāntlahtohcacontetoquilizyāōyōtl”.
Ipan 1898 xihuitl, Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān quinyaochihua ica Caxtillān ihuan quintlatlalochtia Cuba, Necuiltōnolācalquīxōhuayān ihuan Filipinas. Ipan 1819 xihuitl, Caxtillān quinamaquiltia ichanequehuan Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān, icecniquizaliz in itoca Itlalmaitl Florida.
Mācuīlpohualxihuitl XX (1901-2000)[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Inin xiuhpan 1931, mihtoa ce mecatlanahuatiliztli in ompa Caxtillān ipampa in tepacholiztli ihuicpa tlahtocayaoquizcani Francisco Franco. Pehua ce tlacayaoyotl tlacatlahtocaltepenahuah ihuan tlahtocaltepenahuah, ica miectin miquicque, nezahualiztli ihuan icnoyotl itech caxtiltecah. Mochintin caxtilcenyeliztin ocahuacoh xexelocque monequi quizaliztli ihuic icaxtilcoconehuan canapa occequin huehcatlahtocayomeh cemeh Cuba, Mēxihco, Argentina, Rusia īhuān occēquintin tlācatiyān nicpampa xi tlapiltzanti in caxtilcoconeh.
Mochīhua inīn xiuhpan īpan Barcelona inic cempohualli olimpicayoh neahuiltiloni ihcuāc pepeno José María Aznar iuhquin huēyi ītlahtōcauh Caxtillān, īpan 1992 xihuitl.
Ipan 1975 xihuitl, omic yaoquizcani Francisco Franco; in axcan Juan Carlos de Borbón huēyi tlahtoāni Caxtillān catca, inonque in inic ce tlacatique tetenahuatoh ipampa caxtiltēcah.
Āxcān Tlahtōllōtl (2001-āxcān)[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Ipan 2004 xihuitl, in 11 Marzo, Madrid omaceuh ce tlaixpololiztli temamauhtini mahomatlacah ipan tepozcalli ihuicpa altepetepozcoac tlein huallaztia inompa Guadalajara cahnapa Atocha Tepozcoatilohuayan, yehuatl temamauntinimeh omictiloh ixachi chipahuachanehqueh. Quenamo, José María Aznar tlapoloa tetenehuatlapohualli ihuic Partido Popular nic pampa tlahtocateixiptla ixpan ipochcayaotl Jose Luís Rodríguez Zapatero ihuic Partido Socialista Español PSOE.
Caxtillān ce tlacatiyan ica ahcocaliztli icampa tlacatl ic nican ocicoh tlaneminimeh occe tlācatiyān quemeh Ecuador, Colombia, Argentina, Peru, Brasil, Bolivia, Venezuela, Cuba, Rumania, Polonia, Marruecos, India ihuan Africa occecquintin tlācatiyān. In Ehēcacalquixohuayān Barajas ihuicpa altepetl Madrid, oxittontlayonqui ce ahuachuaztli ihuan omictiloh ome ecuadortecah, omaceuh ce tlaixpololiztli temamauhtini ETA ipan Tlahtohcāyōtl Vaxcapan icampa calpolli Batazuna.
Occepa otlatlani Partido Socialista Español (PSOE) nicpampa tlahtocateixiptla Jose Luís Rodríguez Zapatero ixpan ipochcayaotl Mariano Rajoi ihicpa Partido Popular.