Chiyapah
Nemachiyōtīlli:Toquiliztequitl Nemachiyōtīlli:Tlacatiyan ixeliuhca
Chiyapah nozo Tlahtohcayotl Chiyapah (Caxtillahtolli: Estado de Chiapas, Tzeltallahtolli: Chiapa, Tzotzillahtolli: Chiapa). Ce tlahtohcayotl tlen mo ahci itech itzintlah ipan Mexico tlalli. Tochtlah Gutiérrez altepetl itecuacan ipan Chiyapah. Cuaxochtia canahpa ayamictlampa ica Tabasco huan Veracruz, canahpa huiztlampa ica Pacífico ailhuicatl, canahpa iquizayampa ica no Tlacatlahtocayotl Cuauhtemallan (San Marcos, Ahuehuetenanco, In Quiche huan Petén), huan ica icalaquitlampa no Huaxyacac.[1]
Tlaltocayotl[xikpatla | xikpatla itsintlan]
In tocayotl itech Chiyapan, ce nahuatlahtolli. Nahualtlahtoltica chiyatl huan apan, quitoznehqui caxtillantlahtolcopa Lugar sobre la chía ihuan ihcuiloa noyuhqui Chiapas huan Estado Libre y Soberano de Chiapas.[2]
Huehcapatlahtoliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Tlacameh ompa Mesomerica catca tlacameh ica tlalpizqueh huan yolomatinimeh, ihcuac in axcayotl ahmo pixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualmeh oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Palenque, Yaxilán, Toniná ompa axcan Tabasco tlahtocayotl, yehuantin in olmecah huan mayatlacameh.
Tlalticpacmatiliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Inin tlahtocayotl cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica Tabasco tlahtocayotl, canahpa in huitztlampa ica Pacífico ailhuicatl, in tonatih iquizayampa ica Huaxyacac ihuan in tonatih icalaquitlampa ica Tlacatlahtocayotl Cuauhtemallan.
Intlah tihnequi miacquin tlacameh oncan ipan ce tlalpan axcan itech in tlalticpactli, monequi imiyaca in achtotlacatl oncan America cemantoc tlalli, onenemic ipampa ohce, nochi huatztic huan cecec.
Yoliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Chiyapah iyoliz hueyi, quipia ohce yeyantli. Nican quipiya hueyac teotlalli, quiyauhcuauhtlatli Lacandona, tepehuahcan moihtoa Sierra Madre de Chiapas, quipiya atl ipampa atoyatl huan Malpaso atepantli. Ompa mictlampa ca Sierra de Chimalapas.
No xiquitta tlahtocayotl Chiyapah quipia chichinimeh yolcameh in techalotl, cuetlachtli, ayotochtli, tepocolcoatl, miztli, tochtli, tlacuachin, tlahcomiztli huan epatl. Totomeh como tlecuauhtli, canauhtli, centzontlahtoleh, huehxolotl, occequin.
Teyacanaliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Chiyapah quipiya caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in Tochtlan Gutiérrez altepetl, tlahtocac tequitini in tlacatzin Rutilio Escandón Cadenas in tetlanahuatiani.
Chanehmatiliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Ce tlacaliztli itechcopa 5,543,828 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh ca (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh.
| Xihuitl | Chanehqueh |
|---|---|
| 2010 | 3,388,168 |
| 2020 | 5,543,828 |
| Tlapohualli | Altepetl | Chanehqueh (2020) | Tecuhyotl |
|---|---|---|---|
| 1. | Houston | 564 559 | Harris |
| 2. | San Antonio | 111 385 | Bexar |
| 3. | Dallas | 104 026 | Sandoval |
| 4. | Forth | 87 505 | Santa Fe |
| 5. | Forth Worth | 48 422 | Chaves |
| 6. | El Paso | 46 624 | San Juan |
| 7. | Austin | 40 508 | Lea |
| 8. | McAllen | 38 567 | Curry |
| 9. | Carlsbad | 32 238 | Eddy |
| 10. | Brawnville | 30 898 | Otero |
Temachtiliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
In tlahtohcayotl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in Escuela Secundaria, noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 79,03 % chanehqueh.
Chiyapan quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah Universidad Autónoma de Chiapas, Universidad de Ciencias y Artes de Chiapas, Universidad Pedagógica Nacional, Universidad Politénica de Tuxtla, Instituto Tecnológico de Tuxtla Gutiérrez, Escuela de Enfermería de Tuxtla Gutiérrez, Universidad del Sur, Universidad del Valle del Grijalva, Instituto de Estudios Superiores de Chiapas huan Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Chiapas, ce pani tlamachtiloyan itech Tochtlan altepeticpac.
Tequinemiliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Chiyapan ce tlahtocayotl ica mochi tequinemiliztli; ixquich tlamatocac tequichihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtoliztli in mayatlacameh.
Tlacualiztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Chiyapan ce tlahtocayotl ica ixachi tlacualli inin matel Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli, in tlacualli quemeh tamalli, tlaxcalli, tlaxcalpacholli, tlaxcalchilatl, tzopitl, chilquilitl, birria, tlapaloctli, ohcequin.
Tequichihualiztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Chiyapan ce tlahtocayotl ica mochi calmanaliztli ipan Mexico; ixquich otlamatocac tequichihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tequitl iyuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli.
Calmanaliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Hueyiteocalli San Marcos[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Ce tequiyotl itech calmanaliztli ipan Altepetl Tochtlan Gutiérrez ca Hueyiteocalli San Marcos ipan xolalpancopa. In teocalli ca ipan altepetlalli ipampa temamatlatl ahcopa, ipan ocachi cuauhtic in teoyotica itepacholiz teocalco; itepanhuan tetelli itech mictlampa canahpa huitztlampa ompa ohcalli ipan hueyic aitualli. Nican quipia ohtli ahcopa huan temamatlatl canahpa hueyic calacohuahyan itech ixteocalco ica ce torre.
Macehualiztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Chiyapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. Nican Chiyapah icihuahuan tlachihuah cuacualtzin tlahmachtli, motenehua ipan caxtilantlahtolcopa bordados huan payotl.
In mitohtli, ce mihtotli ipan Chiyapan, tlacah huan tlacameh mihtotia tlanahuahquez zan cen cuicayotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. Itlatzohtzonaliz ocachi tenyoh in marimba.
In mitohtli "Mihtotiztli Papachicos", ilhuitl ipan hueyaithualli iteopan. Noyuhqui quipia Mitohtiztli ipampa pilconetl ipan Chiyapan Corzo altepecalpolli.
Tlatzohtzonaliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in musica sacra, teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Nican hueyi tlatzohtzonaliztli in marimba.
Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
- 2012 - Tlachihualiztli – Palenque.
Momotlaliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
In momotlaliztli ipan Chiyapan ca ipampa neicxitapayolhuiliztli, chiquiuhtapayolhuiliztli, omalacapainaliztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo ipan Singuilucan, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli.
Chiyapan quipiya tlamahuichihuanih ipan momotlaliztli quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan.
No xiquitta[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Toquiliztequitl[xikpatla | xikpatla itsintlan]
- ↑ Ubicación de Chiapas. Gobierno del estado de Chiapas, 24 metztli abril xiuhpan 2022.
- REDIRECCIÓN Nemachiyōtīlli:Spa/nhn
- ↑ Enciclopedia de México, Chiapas. Instituto Nacional para el Federalismo y el Desarrollo Municipal, 24 metztli abril xiuhpan 2022.
- REDIRECCIÓN Nemachiyōtīlli:Spa/nhn
Occe necuazaloliztli[xikpatla | xikpatla itsintlan]
Tlahtohcayotl
Aguascalientes • Altepetl Mexihco • Baja California • Baja California Sur • Campeche • Chihuahua • Chiyapah • Coliman • Cuahuilah • Durango • Guanajuato • Guerrero • Hidalgo • Huaxyacac • Mexihco • Michhuahcan • Morelos • Nayarit • Puebla • Queretaro • Quintana Roo • San Luis Potosí • Sinaloa • Sonora • Tlapachco • Tamaulipas • Tlaxcalah • Veracruz • Xalixco • Yancuic León • Yucatan • Zacatecah
Hueyi altepetl
Ehcatepec • Monterrey • Atemaxac • Cuetlaxcoapan • Tollohcan • Tijuana • León • Tlachco • Altepetl Juárez • Torreón • Tzapopan • Nezahualcoyotl • Mérida • San Luis Potosí • Aguascalientes • Mexicali • Nauhcalpan • Saltillo • Cuauhnahuac • Colhuahcan • Morelia • Chihuahua • Pitic • Chalchiuhcuecan • Tlalnepantlah • Acapolco • Tochtlah Gutiérrez • Durango • Tampico • Cancún • Irapuato • Villahermosa • Tlalquipac • Xalapan • Reynosa • Pachyohcan • Huaxyacac • Tepic • Mazatlan • Altepetl Victoria • Cozcatlan • La Paz • Campeche • Chetumal • Zacatecah • Pachtitlan • Chilpantzinco • Coliman • Tlaxcalah
Ocachi tlahcuilolli
Chanehmatiliztli ipan Mexihco • Huehcapatlahtoliztli ipan Mexihco • Ichimal Mexihco • Ipan Mexihco • Mexihcah • Mexihco tlahtocatlahtoani • Mexihco peso • Mexihco tlacatiyancuicatl • Momotlaliztli ipan Mexihco • Tlacualiztli ipan Mexihco • Tlahtolli ipan Mexihco • Tlaixconaliztli ipan Mexihco